بلاک‌چین چیست و چه کاربردهایی دارد؟

بلاک‌چین (Blockchain) فناوری قدرتمندی است که در حال حاضر بخاطر پشتیبانی از ارزهای دیجیتال بر سر زبان‌ها افتاده، اما باید توجه داشته باشید که فناوری بلاک‌چین در تعداد زیادی از حوزه‌های نوآورانه دیگر نیز تاثیرگذار بوده و بسیاری از راه‌کارهای قبلی را متحول کرده است. ما در این مقاله تلاش می‌کنیم به بررسی جنبه‌های مختلفی از فناوری بلاک‌چین بپردازیم که باید با آن‌ها آشنا باشید.

افراد زیادی تصور می‌کنند که بلاک‌چین اساسا یک فناوری مرتبط با ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین است. این یک واقعیت است که ارزهای دیجیتال بدون فناوری بلاک‌چین با چالش‌های فراوانی مواجه هستند که می‌تواند حتی موجودیت آن‌ها را به‌خطر بیندازد. با این‌حال، بلاک‌چین یک فناوری مستقل است که در بسیاری از حوزه‌ها قابل استفاده خواهد بود.

اگر تاکنون کمی درباره بلاک‌چین کنجکاوی کرده باشید، احتمالا متوجه شده‌اید که در بسیاری از موارد آن را با یک دفتر کل دیجیتالی مقایسه می‌کنند. البته این مقایسه تا حدود زیادی صحیح است زیرا درست همان‌طور که تمام داد و ستدهای مالی در دفتر کل ثبت می‌شوند، تمام تعاملات دیجیتال نیز در ساختار بلاک‌چین ثبت شده و قابل بررسی هستند. با این‌حال، تمایز بلاک‌چین در این است که نه تنها علاوه بر اطلاعات تراکنش‌های مالی می‌تواند برای ثبت اطلاعات گسترده‌تری نیز مورد استفاده قرار گیرد، بلکه امنیت آن از طریق رمزنگاری حفظ شده و در یک زنجیره قابل اعتماد شکل می‌گیرد.

در این فناوری، هر بلاک بیانگر تعدادی پرونده یا سابقه معمالاتی است که زنجیره‌ای با یک تابع هش (Hash Function) همه آن‌ها را به یکدیگر مرتبط کرده است. هر سابقه هنگام ایجاد خود توسط یک شبکه توزیع شده از کامپیوترها تایید شده و به ورودی قبلی در زنجیره پیوند می‌خورد که در نهایت ساختار بلاک‌چین را تشکیل می‌دهد.

کل بلاک‌چین روی این شبکه بسیار بزرگ از کامپیوترها نگهداری می‌شود، به این ترتیب هیچ شخص واحدی روی تاریخچه آن کنترل نخواهد داشت. این یک ویژگی بسیار مهم محسوب می‌شود زیرا امکان گواهی هر چیزی که قبلا در زنجیره اتفاق افتاده است را فراهم می‌کند. در عین حال، همین ویژگی باعث می‌شود که هیچکس نتواند به عقب برگشته و سوابق را تغییر دهد. در واقع این همان امتیازی است که بلاک‌چین را به یک دفتر کل عمومی تبدیل می‌کند که قابل دستکاری نیست و لایه توکاری از محافظت را فراهم می‌کند که در یک بانک اطلاعاتی استاندارد و متمرکز قابل دستیابی نخواهد بود.

بلاک‌چین و سایر فناوری‌های دفتر کل توزیع‌شده یا DLT ‏(Distributed Ledger Technology) تلاش می‌کنند تا یک شیوه غیرمتمرکز و تقریبا غیرقابل دستکاری را برای ثبت و اجرای معاملات فراهم کنند. توجه داشته باشید که این معاملات می‎توانند مالی باشند یا مجموعه گسترده‌ای از سایر تعامل‌ها مانند بارگیری کالاها در یک وسیله نقلیه و یا استفاده از مواد خام در جریان تولید یک محصول را در بر گیرند.

برای مثال، بلاک‌چین با تامین شفافیت و توانایی ردیابی مواد اولیه تا مبدا اصلی آن‌ها، امکان ردیابی و نظارت بر مواد خام را در طول زنجیره تغذیه فراهم می‌سازد. در حوزه لجستیک نیز فناوری مذکور ردیابی هر مرحله از سفر محموله بین مبدا و مقصد را امکانپذیر ساخته و یک سابقه واضح از این که چه کسی اجازه انتقال آن را صادر کرده، چه کسی مسئول انتقال محموله بوده و چه زمانی عملیات انتقال انجام شده است را ایجاد می‌کند. همین وضعیت در مورد حوزه‌های دیگری مانند صنعت تولید قطعات خودرو، کشاورزی و… نیز صادق است.

Bettina Warburg یکی از پیشگامان حوزه بلاک‌چین در توضیح این فناوری می‌گوید: «فناوری بلاک‌چین یک بانک اطلاعاتی غیرمتمرکز است که یک فهرست از دارایی‌ها و معاملات را بر روی یک شبکه نظیر به نظیر (Peer-to-Peer) ذخیره می‌کند. یک فهرست عمومی از این که چه کسی مالک چه چیزی است و چه کسی چه چیزی را معامله می‌کند. این معاملات از طریق رمزنگاری محافظت شده‌اند و در طول زمان، تاریخچه هر معامله در داخل بلوک‌های دیتا قفل می‌شود که بعدا به‌صورت رمزنگاری با یکدیگر مرتبط شده و محافظت می‌شوند. این فرآیند یک سابقه تغییر ناپذیر و غیرقابل جعل را از تمام معاملاتی که در سراسر شبکه انجام شده‌اند، ایجاد می‌کند».

البته باید توجه داشته باشید که بلاک‌چین و سایر DLTها بی‌نقص نیستند. برای مثال، مقیاس‌پذیری (Scalability) به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین محدودیت‌های بلاک‌چین در نظر گرفته می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، هر چه زنجیره سوابق روی شبکه طولانی‌تر می‌شود، نگهداری آن و اضافه کردن حلقه‌های جدید دشوارتر می‌شود. در واقع همین محدودیت است که مشکلاتی مانند پیچیده‌تر شدن مداوم استخراج ارزهای دیجیتالی مانند بیت‌کوین را به‌وجود می‌آورد. از سوی دیگر، استفاده از این فناوری برای توابع ابتدایی مانند بیت‌کوین آسان است، اما وقتی نوبت به موارد پیچیده‌تر می‌رسد، اطلاعات ذخیره شده در هر بلوک افزایش می‌یابد که باعث می‌شود حفظ ساختار غیرمتمرکز بلاک‌چین دشوارتر باشد.

به هر حال تردیدی وجود ندارد که بلاک‌چین از پتانسیل چشمگیری در ساماندهی بسیاری از حوزه‌های تجاری برخوردار است. به‌همین دلیل است که بسیاری از سازمان‌های دولتی‌، موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های بزرگ در جهان نسبت به آن توجه نشان داده‌اند. در عین حال، طبیعی است که با افزایش تکیه بر این فناوری، دقت در عملکرد و حفظ امنیت آن نیز بایستی به‌طور مداوم ادامه داشته باشد.